Issue #30. Modern Iran (March 2013)
شماره سی ام مجله «ایران معاصر» از زیر چاپ در آمد. در این شماره 19 مقاله تحلیلی درباره مبرم ترین موضوعات ایران معاصر یا در رابطه با ایران درج شده اند که ما در این بررسی به طور مختصر به هر یک از آنها اشاره می کنیم. روز 21 مارس، سال 1393 به تقویم شمسی ایرانی فرا رسید. آیت الله علی خامنه ای رهبر روحانی ایران در پیام تبریک خود به مناسبات سال نو و عید نوروز، سال جدید 1393 را سال اقتصاد و فرهنگ اعلام کرد. سالی که گذشت برای جمهوری اسلامی چه سالی بود؟ آنچه که در تمام روحیه نوروزی امسال ایرانیان به عنوان نکته بارز به چشم می خورد، احساس غرور و افتخار است که ایرانیان نمی توانند پنهان کنند. ایران ایستادگی کرده و بر خلاف محاصره بی سابقه اقتصادی و انزوای بین المللی از سوی ایالات متحده و متحدان واشنگتن استقامت کرده و اصول کلیدی عقیدتی خود را حفظ نموده است. ایرانیان با خوش بینی چشم انداز نزدیک خود را ارزیابی می کنند. این کشور چشم به راه بسته شدن کامل پرونده هسته ای ایران و لغو تحریم های اقتصادی است. از نظر ایرانیان، سال 1392 که می گذرد، در تاریخ کشور به عنوان سال پیروزی و سال ابراز اراده مردم ایران که تحولات دمکراتیک و آزاد سازی جامعه را انتخاب نمودند، ثبت خواهد شد. مقاله «ایران در سال 1392 که می گذرد. مسایل امنیت ملی» به مهمترین دستاوردهای ملت ایران در زمینه مبارزه در راه صلح و شکوفایی کشور اختصاص دارد. بعد از تعریف از سالی که می گذرد، منطقی است که به تشریح انتظارات ایرانیان از سالی که فرا رسیده است، بپردازیم. این موضوع در مقاله ای با عنوان «ایران در انتظار دستاورد ها و پیشرفت های بزرگ است» تشریح می شود که در آن از جمله آمده است: «انتظار می رود که سال جدید برای جمهوری اسلامی ایران یک سری پیشرفت های جهشی را به بار آورد که در این میان انعقاد موافقتنامه دائمی درباره برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران، رفع تحریم های اقتصادی از این کشور و اصلاح روابط با جامعه جهانی شایان ذکر است. این کشور برای رشد خروشان اقتصادی آماده می شود زیرا بعد از مرتفع شدن تحریم ها، نرخ رشد تولید ناخالص ملی می تواند به 10-8% برسد. ایرانیان در مورد آینده خود خوشبین هستند و اعتقاد دارند که کشورشان با دولت جدید تحت ریاست حسن روحانی رئیس جمهور در آستانه تحولات انقلابی قرار دارد». این نقطه نظر که غرب به طور واضح و آشکار ابتکار عمل دیپلماتیک و سیاسی را از دست می دهد که چند روز پیش در پایگاه اطلاع رسانی ما منتشر شد، ناگهان به طور منحصر به فرد به اثبات رسید. اظهارات حسن روحانی رئیس جمهور ایران در همایش مدیران ارشد وزارت دفاع جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه ایران از ساخت بمب اتم امتناع می کند، برای توسعه گفتگوی ایران با غرب چشم انداز اصولاً جدیدی فراهم می کند. مقاله «ایران یک بار دیگر بر امتناع خود از سلاح های هسته ای تأکید کرد» به این موضوع اختصاص دارد. حوادث اوکراین در سراسر جهان پژواک داشته و لذا طبیعی است که ایران به عنوان متحد روسیه و یکی از بزرگترین قدرت های منطقه ای تحت تأثیر موج ناشی از کودتا در کییف قرار گرفت. سه مطلب شماره جدید سیام «ایران معاصر» «موضوع اوکراین را از زاویه ایرانی» بررسی می کنند. به عقیده نویسنده مقاله «درس ایرانی برای اوکراین»، این درس نشان داد که «کسی در تهران زیر بار تحولات در کییف و توسل واشنگتن به اصطلاحات دمکرات مآبانه نمی رود و فریب این حرف ها را نمی خورد. ملت ایران تردیدی ندارند که روش های آمریکایی «مداخله انسان دوستانه» همه جا به بروز جنگ منجر شده است. برای ایران، اوضاع اوکراین درس فاجعه باری است که آمریکا و غرب به ملت اوکراین که به دمکراسی لیبرال ایمان آورده است، داده اند». واضح و روشن شد که دولت باراک اوباما در شرایط بحران اوکراین سعی می کند بین روسیه و ایران تفرقه بیندازد. اختلاف نظرها بین ایالات متحده و روسیه درباره اوکراین که گویا می تواند بر همکاری آمریکایی- روسی و بر مذاکرات درباره برنامه هسته ای ایران اثر بگذارد، به عنوان بهانه انتخاب شده است. جنیفر پساکی سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا برای مسکو یادآوری می کند که روسیه عضو روند مذاکرات 1+5 است و باید طرف فعال روند پیشگیری از برخورداری تهران از سلاح های هسته ای باقی بماند. جزئیات بیشتر را در مقاله «روسیه – اوکراین: نگاهی از تهران» پیدا می کنید. این واقعیت حتی واضح تر از آن به نظر می آید که بعد از آنکه واشنگتن متوجه شد که همه امکانات آن در زمینه اعمال فشار مستقیم بر روسیه در رابطه با حوادث کریمه و اوکراین ته کشیده است، از ذخیره راهبردی دیگر خود بهره گرفت و آن توان مالی عربستان سعودی و سایر پادشاهی های حاشیه خلیج فارس است. کاخ سفید از رهبران این کشورها دعوت کرد در چارچوب بسته «کمک اقتصادی فوری» به کییف 15 میلیارد دلار بپردازند. تردیدی نیست که دعوت واشنگتن از ریاض مهم ترین شریک آن در جهان اسلام، بی جواب نخواهد ماند زیرا اهداف راهبردی ایالات متحده و پادشاهی سعودی نسبت به روسیه، ایران و سوریه همیشه یکی بوده است. عواقب این اقدام برای ایران و اوکراین در مقاله «برگ برنده سعودی» در بازی آمریکایی در اوکراین» تشریح شده است. طبیعتاً، حوادث جهانی به اوکراین ختم نمی شود و لذا هیأت تحریریه «ایران معاصر» طبق معمول به روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران با قدرت های دیگر توجه خاصی می کند. پنج مقاله این شماره مجله به همین موضوع اختصاص یافته و هر یک از آنها دربرگیرنده اطلاعات جالب و اکثراً استثنایی هستند. نویسنده مقاله تحت عنوان «ایران – ترکیه: دوستی محتاطانه» می نویسد: «روابط این دو بزرگترین قدرت غرب آسیا مراحل متعدد فراز و نشیب را تجربه کرده است. ترکیه و ایران با بار سنگین مسایل به مرحله جاری رسیده اند که حل و فصل آنها کار ساده ای به نظر نمی رسد. در وهله اول، مرحله جاری برای ارتقای روابط بین دو کشور به سطح کیفی جدید بسیار مساعد است زیرا بخشی از تحریم های غربی از ایران برداشته شده است. چشم انداز ازسرگیری روابط تهران با غرب به روابط ایرانی – ترکی هم امید می دهد». چشم انداز روابط ایرانی – مصری که در مقاله «روابط ایرانی – مصری در مرحله جاری» بررسی می شود، به همین اندازه جالب و مرموز به نظر می آید زیرا در ماه فوریه سال جاری مراجع قضایی مصر، محمد مرسی رئیس جمهور سابق را به ارتکاب جنایات غیر عادی متهم کردند. یکی از بندهای اتهامات وارد شده به وی، شامل جاسوسی به نفع کشور دیگر و واگذاری اطلاعات محرمانه به این کشور درباره توان دفاعی مصر است. منظور مراجع قضایی مصر از این کشور، ایران است. تا یک ماه پیش به نظر می آمد که معادله جاری نیروها در منطقه خلیج فارس نسبتاً باثبات است. از یک سو ایران قرار داشت که در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی رئیس جمهور جدید سعی می کند از طریق سالم سازی روابط با ایالات متحده، کشورهای غربی و ممالک عربی حاشیه خلیج فارس از انزوا خارج شود، و از سوی دیگر، شش کشور محافظه کار عربی به رهبری عربستان سعودی. این شش کشور عضو سازمان به ظاهر یکپارچه «شورای همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس» هستند که علاوه بر همگرایی اقتصادی، به هماهنگی سیاست خارجی و دفاعی از جمله در حق ایران می پردازند. همچنین به نظر می آمد که چیزی نمی تواند وحدت کشورهای این شورا را که عمدتاً در حول و حوش ادعای سعودی مبنی بر وجود خطر ایرانی برای امنیت خلیج فارس متحد شده بودند، متزلزل کند. ولی همه چیز تغییر کرده است که کنه این تغییرات در مقاله «درباره نقش جدید ایران در منطقه خلیج فارس» تشریح شده است. روابط بین ایران و گرجستان با فروپاشی اتحاد شوروی شروع شد و طی این مدت نوسانات زیادی را تجربه کرده است. ایران یکی از اولین کشورهایی بود که استقلال گرجستان را به رسمیت شناخت. تماس های سیاسی و روابط اقتصادی بین ایران و گرجستان طی 22 سال اخیر چندان فعال نبوده است. طرفین سعی می کردند قبل از همه با عنایت به نزدیکی جغرافیایی با هم روابط برقرار کنند. تهران و تفلیس هنوز به اجرای طرح های بزرگ اقتصادی دست نیافته اند ولی روحیه دستیابی به نتایج بزرگ وجود دارد. جزئیات امر در مقاله «ایران – گرجستان: راه دشوار به سوی شراکت» تقدیم حضورتان می شود. طبیعی است که سیاست ضد ایرانی تل اویو همیشه در مرکز توجه قرار دارد. مرحله جدید این سیاست در رابطه با سفر نتانیاهو به واشنگتن به طور مفصل در مقاله «نتانیاهو در ایالات متحده: واقعیات ناگوار جدید برای اسراییل» تشریح می شود. جالب توجه است که دیدار نتانیاهو با جنبه ناگهانی توأم شد: باراک اوباما در ملاقات اوایل ماه مارس با نتانیاهو در واشنگتن از نخست وزیر اسراییل پایان دادن به «ترور نقطه ای» دانشمندان ایرانی که مشغول طرح های هسته ای هستند، را درخواست کرد. «بیبی لجام گسیخته» با شرط و شروط زیادی وعده داد که سرویس های ویژه اسراییل نسبت به ایران شیوه عملی را انتخاب کنند که تا این حد «تند و تیز» نباشد. آیا این بدان معناست که اجرای راهبرد مئیر داگان رئیس سابق موساد که ترور متخصصین هسته ای ایرانی را یکی از روش های کلیدی مبارزه با «بمب اتم تهران» اعلام کرده بود، پایان یافته است؟ در مقاله «ترور اسراییلی در ایران و خواست های آمریکا از نتانیاهو» تلاش به عمل آمد تا به این سئوال پاسخ داده شود. تحولات مهم در روابط آمریکایی – ایرانی و ایرانی- روسی، افسانه های نسبتاً زیادی را درباره علل و به خصوص عواقب این تغییرات به وجود آورده است. بخشی از این افسانه ها، نتیجه جهل و نادانی آشکار کسانی است که درباره موضوع ایرانی مطالب می نویسند. افسانه های دیگر یکی از عناصر جنگ اطلاعاتی را تشکیل می دهند که هدف افشاندن بذرهای شک و شبهه به اذهان مخاطبین روس درباره رفتار درست و صحیح ایران به عنوان شریک راهبردی روسیه را دنبال می کند. در موارد زیادی جعل و دروغ به مخلوط مسموم کننده ای تبدیل می شوند که نویسندگان مقالات سعی می کنند آن را به خورد خوانندگان بدهند. یکی از این افسانه ها در مقاله «افسانه ای درباره پیمان محرمانه ایالات متحده با ایران» فاش شده است. سیاستمدارانی که برخورد غرب با ایران را شکل می دهند، کیستند؟ مقاله «کاترین اشتون: سیاستمداری با وزن سبک و با شناسایی برابر صفر» از کاترین اشتون «وزیر امور خارجه اتحادیه اروپا» حکایت دارد. بعد از مطالعه جزئیات بیوگرافی سیاسی این «متخصص سیاست خارجی» که در متن مقاله آورده شده است، چطور می توان تعجب کرد که اشتون و امثال او منطقه خاور میانه و سراسر جهان را در لبه پرتگاه و فاجعه گذاشته اند؟ جزئیات امر در مقاله «تجاوز آمریکایی به عراق و عواقب فاجعه بار آن برای ایران» آورده شده است. روابط روسی – ایرانی و هر چیزی که با آن مرتبط است، موضوع ویژه هر شماره این مجله و از جمله شماره سی ام را تشکیل می دهد. توسعه طلبی نظامی آمریکا که قاعدتاً فشار به وسیله تحریم ها، این عنصر لاینفک سیاست خارجی آمریکا را به دنبال دارد، الآن علیه روسیه هم شروع شده است. آمریکایی ها بدون توجه به حقوق بین الملل رفتار می کنند و ائتلاف های خود را علیه روسیه و ایران تشکیل می دهند. برای مسکو و تهران زمان اقدامات مشترک فرا رسیده است تا آمریکایی ها را به در نظر گرفتن و احترام گذاشتن به منافع ملی دو کشورمان وادار کنند. جهات اساسی همکاری بین دو کشورمان در مطلب «مسکو برای نزدیکی راهبردی روابط با تهران آماده است» مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. رأی گیری در سازمان ملل درباره قطعنامه ضد روسی در رابطه با «بحران اوکراینی» نشان داد که «ایران روسیه را انتخاب کرده است». مقاله ای با همین تیتر در این شماره محله درج شده است. شراکت راهبردی دو کشورمان به موازات تشدید رقابت غرب و پادشاهی های متحد آن در جهت بیرون راندن روسیه از بازار حامل های انرژی، ضروری تر و مبرم تر می شود. تهران بعد از روی کار آمدن حسن روحانی رئیس جمهور جدید، به تلاش های فعال در جهت بهبود بخشیدن روابط نه تنها با غرب بلکه با کشور های عربی حاشیه خلیج فارس پرداخت. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تلاش خود برای بخشیدن تحرک جدید به این روند، از اکثر آنها دیدار های رسمی به عمل آورد. ولی به نظر می آید که طراحان راهبرد تهران مهمترین عامل را تا آخر در نظر نگرفتند و آن ترس و بیم وسواسآمیز ریاض از همه تلاش های ایرانیان مبنی بر نزدیکی روابط با عرب هاست که به خیال مقامات عربستان، می تواند باعث از بین رفتن نقش رهبری آن در منطقه خلیج فارس شود. در مقاله «روسیه – ایران – قطر: رقابت بر سر بازارهای گاز شدت می یابد» آمده است: «کار به جایی رسید که چندی پیش قطر که اولین گام های محتاطانه را در جهت تعامل گازی با تهران برداشت، از سوی اعضای دیگر شورا مورد نکوهش قرار گرفت. و این در حالی است که قطر صرفاً منافع اقتصادی خود را دنبال می کرد و در حقیقت امر، رژیم وهابی دوحه به لحاظ عقیدتی و سیاسی با عربستان سعودی تفاوت چندانی ندارد». اطلاعات باز هم نگران کننده تر از ریاض دریافت می شود که آنجا در آستانه سفر باراک اوباما به عربستان سعودی مذاکرات درباره انعقاد موافقتنامه بزرگ بین ایالات متحده و عربستان سعودی علیه منافع مسکو و تهران جریان دارد. مقاله «ایالات متحده و عربستان سعودی بزرگترین معامله علیه روسیه و ایران را تهیه می کنند» به این موضوع اختصاص دارد. با این وجود جهانیان از اینکه روسیه و ایران ایستادگی کنند، قطع امید نمی کنند. سال نو همیشه زمان امیدها به ایجاد جهان جدید و امن است. بگذار این امیدها در سال ایرانی 1393 که شروع شده است، تحقق یابند. دوستان عزیز، نوروز مبارک!
