Issue #31. Modern Iran (April 2014)
شماره جدید سی و یکم ماهنامه سیاسی «ایران معاصر» چاپ روسیه از زیر چاپ در آمد. به قول یک ضرب المثل روسی، «ساختن کی بود مانند شکستن» که این ضرب المثل به بهترین وجه روند بهبود اوضاع پیرامون ایران را منعکس میکند. اعمال تحریم های فلج کننده و گسترش دامنه تنش علیه جمهوری اسلامی زمان به مراتب کمتری ایجاب کرده بود تا روند دشوار گفتگوی تهران با غرب و با همسایگان ایران در منطقه. در حقیقت امر، شماره جدید سی و یکم «ایران معاصر» به مشکلات این گفتگو، مخالفان آن و سنگ های زیردریایی بر سر راه آن اختصاص دارد. تقریباً هر مقاله ای که ما در ماه آوریل منتشر کردیم، یکی از جنبه های روابط دوجانبه ایران با دولت های دیگر را بررسی کرده است و لذا بهتر است که به طور مختصر همه مطالب این شماره مجله را تشریح کرده و از گروه بندی همیشگی آنها با معیار بلوک های موضوعات و گرایش ها خودداری نماییم. حمایت باراک اوباما از کودتا در اوکراین که به شکست جدی غرب انجامید، واشنگتن را به بسیج اضطراری همه متحدانش در جهت مقابله با محور در حال تکوین مسکو – تهران – پکن سوق می دهد. ملاقات باراک اوباما و ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی دو ساعت طول کشید. از همه جالب تر این است که دو رهبر درباره اوکراین تقریباً صحبت نکرده یا به طور سرسری و خیلی کم صحبت کردند. ولی این دو ساعت هم کافی بود که «سوء تفاهم هایی که بین دو کشور جمع شده است» بر طرف شوند و تصمیمات بسیار مهم در مورد ایران و روسیه اتخاذ گردند. جزئیات امر در مقاله «اوبامای عربستان» منعکس شده است. اعلام جان کری وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر تضعیف تحریم های ضد ایرانی در زمینه آموزش به یک نوع هدیه نوروزی دولت آمریکا برای دانشجویان ایرانی تبدیل شده است. سند جدید ناظر بر امکان اجرای تبادلات دانشجویی بین مؤسسات آموزش عالی ایالات متحده و ایران است. ولی واشنگتن ضمن لغو تحریم های بخش آموزش منافع خاص خود را دنبال میکند که به ملاحظات انسان دوستانه ربطی ندارد. توضیحات در این مورد در مقاله «ایالات متحده می خواهد رویا را از ملت ایران بگیرد» داده می شود. مکر و تزویر سیاست خارجی پادشاهی های حاشیه خلیج فارس بر کسی پوشیده نیست. نخبگان حاکم بر این پادشاهی ها که صبح «برای مصرف خارجی» با لحن صلح جویانه بر بهبود روابط با ایران تأکید می کنند، عصر همان روز در جمع تنگ همفکران خود یا در جلسات غیر علنی از «خطر ایرانی»، ضرورت بسیج نظامی و سیاسی برای دفع «توسعه طلبی تهران» و «گام های تعرضی» مشترک با آمریکا در جنگ با جمعیت خود دم می زنند. مطلبی تحت عنوان «ایران هراسی: برگ «بحرینی» و بازی های جاسوسی» از روی موضع گیری حقیقی دولت های حاشیه خلیج فارس در قبال ایران پرده برداری می کند. در وین دور جدید مذاکرات گروه 1+5 و ایران درباره برنامه هستهای شروع شده است. قرار است در این مذاکرات اختلاف نظرها گام به گام مرتفع شود ولی هیچ گونه «پیشرفت جهشی» در کار نیست که این دفعه حتی ایرانیان آن را پیشبینی نکرده اند. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با لحن آرامی اظهار داشت: «انتظار نداریم که در این دور مذاکرات توافق حاصل شود. ما با بررسی چند مسأله موافقت کرده ایم». موافقتنامه همه جانبه باید تا 20 جولای طراحی شود که انتظار می رود تا همان تاریخ تحریم های بین المللی علیه ایران به طور کامل لغو شود. آیا این انتظارات واقع بینانه است؟ در مقاله «بگو مگوی خصمانه پیرامون اتم ایرانی» تلاش به عمل آمد تا به این سئوال پاسخ داده شود. اخراج مسکو از گروه 8 بزرگ، ارعاب آن با انواع و اقسام تحریم ها و هشدار از قطع روابط بازرگانی و اقتصادی، روسیه را به طراحی اولویت های جدیدی وادار می کند که در چارچوب آن مسکو برای کشورهای شرقی اولویت قایل است. به عنوان مثال، می توان به توافقات اخیر میان مسکو و تهران در اقتصاد و انرژی اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری «رویتر»، ایران و روسیه به انعقاد قرارداد درباره صدور کالاها در عوض نفت معادل 20 میلیارد دلار نزدیک شده اند که به موجب این قرارداد طی دو سه سال آینده هر روز 500 هزار بشکه نفت ایرانی صادر خواهد شد. «روابط روسی – ایرانی به سطح جدیدی ارتقا می یابد»، عنوان مقالهای است که در آن وضعیت معاصر روابط بین دو کشورمان مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. مهمترین سئوال انتخابات افغانستان، نام رئیس جمهور آینده این کشور نبود. برای افغانی ها و دولت های هممرز با افغانستان این سئوال اهمیت بیشتری دارد که آیا این کشور بعد از انتخابات ثبات و امنیت بیشتری خواهد داشت یا خیر؟ فعلاً پاسخ این سئوال اساسی برای تهران و مسکو بیشتر منفی است تا مثبت. جزئیات امر در مقاله «دل مشغولی های «افغانی» تهران» تقدیم حضورتان می شود. با ظهور گرایش بهبود روابط بین ایران و غرب، طرح های مشترک آینده دار اقتصادی با مشارکت کشورهای آسیای مرکزی پیشرفت قابل توجهی کردند. ساخت راه آهن ایران – ترکمنستان – قزاقستان وارد «مرحله نهایی» شده است که اظهارات شرکت کنندگان در این طرح حمل و نقل بر همین امر گواهی دارند. در ماه های فوریه و مارس سال جاری نمایندگان دو جمهوری آسیای مرکزی و ایران ارزیابی مثبت خود را از این طرح اعلام نمودند. عملیات اجرایی باقی مانده در مقاطع تکمیل نشده راه آهن تا شش ماه ادامه خواهد یافت. مقاله «راه آهن ایران – ترکمنستان – قزاقستان» از این طرح تعریف میکند. چند سال پیش کمتر کسی به حرف های اشرف کیانی رئیس وقت ستاد نیروی زمینی پاکستان توجه کرده بود که عربستان سعودی را «مهم ترین کشور برای پاکستان» خواند. امروزه سران اسلام آباد مشغول مذاکرات فعال با ریاض هستند که به «کشور برادر» کمک بی شایبه 1.5 میلیارد دلاری را وعده داده است. تصادف عجیبی بود که همزمان با این وعده ها در اسلام آباد بحث درباره احتمال اعزام نیروهای نظامی برای کمک به عربستان سعودی در بحرین و یمن شروع شد. «برگ برنده پاکستانی در بین ورق های آل سعود»، عنوان مقالهای است که در آن روابط خطرناک بین ریاض و اسلام آباد بررسی می گردد. مقامات ایران، کشور آذربایجان را که به تدریج ولی بی وقفه به سوی غرب حرکت می کند، به عنوان متحد نظامی بالقوه آمریکا تلقی می کنند. به نظر می آید که باکو از این واقعیت غافل ماند که دیپلماسی ایرانی بعد از روی کار آمدن حسن روحانی رئیس جمهور، خط بیرون کشیدن کشور از انزوای بین المللی و بهبود روابط با ایالات متحده و تمام غرب را پیش گرفته است. در این شرایط دو کشور از امکان بهبود روابط و پیدا کردن راه های سازش جهت حل و فصل مسایل مورد بحث برخوردار شدهاند. آذربایجان تا چه حدی برای بازنگری در سیاست خود نسبت به ایران آماده است؟ این مسأله در مقاله «ایران – آذربایجان: مانورهای پیچیده الهام علی یف» بررسی می شود. موضوع کریمه و رفتار مسکو در اوکراین به بناگوش غرب که تا همین اواخر خیال می کرد که می تواند در فضای شوروی سابق هر کاری که دلش بخواهد بکند، سیلی دندان شکنی نواخته است. قرارداد روسی- ایرانی «نفت در عوض کالاها» به «شلیک گلوله آخر در سر» آنهایی تبدیل شد که به هر دلیلی که شده خیال کردند که روسیه بیش از این قدرت مستقلی نیست و باید برای هر گام خود در روابط با تهران از واشنگتن اجازه بگیرد. عنوان مقاله «چماق ترک خورده تحریم های آمریکایی» به دقیق ترین وجه وضعیت اسلحه اساسی آمریکا را منعکس میکند که واشنگتن در سال های اخیر بی شرمانه علیه کشورهای «مغضوب» به کار گرفته است. مقاله «روسیه و ایران: چشم انداز همکاری نظامی فنی» مسأله حساس ولی در عین حال باریک روابط دوجانبه بین دو کشورمان را عنوان میکند: در روابط روسی – ایرانی ضرورت تجدید نظر در سطح و کیفیت همکاری نظامی فنی مبرم شده است. در سال گذشته تبادلات بازرگانی جمعی بین دو کشور تا حد اقل تاریخی تنزل یافته و معادل 1.4 میلیارد دلار شد. دو کشور روابط سیاسی خوبی دارند ولی آنها در زمینه روابط بازرگانی و اقتصادی و همکاری نظامی فنی فقط به یک تحرک نیاز دارند. سفر امسال ولادیمیر پوتین به تهران می تواند حکم این تحرک را داشته باشد. در شرایط توسعه برق آسای بحران اوکراینی، سفر الهام علییف رئیس جمهور آذربایجان به تهران (9 آوریل 2014) توجه چندانی به خود جلب نکرد. این سفر ماه آوریل، سومین دیدار رسمی رهبر آذربایجان از ایران شد. این دیدار خارج از چارچوب بیانات تشریفاتی درباره دوستی، برادری و آمادگی برای توسعه همکاری های دوجانبه چه معنی و مفهومی داشت؟ این موضوع در مقاله «ایران – آذربایجان : نوسازی جدید روابط؟» بررسی می شود. امتناع مقامات آمریکا از صدور ویزا به حمید ابوطالبی نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد برای ورود به آمریکا، تنها در وهله اول می تواند یک نوع «بالهوسی» کاخ سفید و اقدام مرتبط با قوانین آمریکا به نظر برسد ولی آنچه که پیش روی ما قرار گرفته است، مفسده جویی محض است که هدف آن آزمایش «استقامت» تهران برای تعیین آمادگی ایران جهت سازش در زمینه حفظ روند مذاکرات بین جمهوری اسلامی و غرب است که به همین منظور به این روش عجیب و غریب متوسل شدهاند. جزئیات و نکات ظریف این جنجال دیپلماتیک در مقاله «ایالات متحده دیپلمات ایرانی را به سازمان ملل راه نداد» تشریح شده است. در کاخ سفید معتقدند که باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده از همکاری با ولادیمیر پوتین رهبر روسیه قطع امید کرده است. اوباما به این نتیجه رسید که حتی اگر راه حل اوضاع اوکراین پیدا شود، «او با ولادیمیر پوتین هرگز روابط سازندهای نخواهد داشت». به همین علت رهبر آمریکا تصمیم گرفت طی مدتی که تا پایان دوره ریاست جمهوری وی باقی مانده است، در حل و فصل مسایل دیگر مناسبات بین المللی تمرکز کند که ایران در این زمینه نقش کلیدی دارد. این شرایط مسبب مناقشه جدید سیاسی می شود که ویژگی های آن در مقاله «ایالات متحده و روسیه: مبارزه بر سر ایران» مورد توجه قرار گرفته است. در این ایام که گوشه و کنار جهان به هم وابسته شده است، بحران اوکراینی بر منافع کشورهای زیادی که حتی در مجاورت جغرافیایی کییف واقع نشده باشند، اثر می گذارد. آیت الله احمد خاتمی یک روحانی ایرانی، در جریان نماز جمعه در دانشگاه تهران، مداخله آمریکایی را «عمل تجاوزکارانه» خواند. ارزیابی وی از اوضاع، منعکس کننده موضع گیری مسئولین ایرانی است. و این در حالی است که در رسانه‌های گروهی جهان و کشورمان روسیه تلاش ها در جهت معرفی ایران به عنوان کشوری که گویا سعی می کند از این وضع به نفع خود و به ضرر منافع بخش انرژی روسیه استفاده کند، قطع نمی شود. بر این برداشت ها تأکید می شود که گویا ایران سعی می کند از طرف غرب بازی کرده و در اروپا جای گاز روسی را بگیرد. «آیا ایران به جایگزین کردن گاز روسی در اروپا تن خواهد داد؟». مقالهای با همین عنوان پاسخ این پرسش را می دهد. محافظه کاری سالم سیاسی و فرهنگی که مسکو درباره آن صحبت می کند و تهران بدان پایبند است، به هیچ عنوان به معنی کشاندن ملت ها به گذشته، به اوضاع قرون وسطی و سلب دورنمای آینده از آنها نیست. محافظه کاری به معنی آرزوی محفوظ کردن ارزش های جاویدان در جهان متغیر است زیرا این ارزش ها به زندگی کردن و جان باختن می ارزند؛ باید در حین حرکت از آنها دست گرفت و نباید جان طلایی مردم را صرف زرق و برق مد گذرای سیاسی کرد. در مقاله «ژن دمکراسی و سندروم عصر استعمار» آمده است: «ما بیش از پیش متوجه می شویم که ارزش های واقعی معنوی را نمی توان با مجموعهای از آزادی های کاربردی، حقوق مشکوک و حلال کردن هر چیز حرام عوض کرد». روسیه و ایران به غرب نه جنگ یا آلترناتیو همه جانبه بلکه تصحیح روند توسعه را پیشنهاد می کنند که مفاهیم خدا، میهن، ایمان، خانواده و آزادی واقعی را به حیات بشری باز گرداند. هر شماره مجله «ایران معاصر» و از جمله شماره 31 آن از همین ارزش ها دفاع میکند.
